Luister ook onze podcast over chocola: www.justenough.nl/podcast

Dit artikel verscheen in het tijdschrift van Ethical Consumer van oktober 2023

Reguliere chocolade is verpakt in kinderarbeid, slecht betaalde boeren en een onrechtvaardige wereldwijde verdeling van winsten. JASMINE OWENS belicht merken die de status quo uitdagen.

Europa’s guilty pleasure

Het grootste deel van alle cacao ter wereld wordt verbouwd door kleine boeren in West-Afrika. Daar is cacao de bron van inkomsten voor miljoenen mensen. Maar de cacaoboeren ontvangen nauwelijks iets van de bijna € 100 miljard aan inkomsten van de chocolade-industrie: schattingen lopen uiteen van 6% tot 11%.

Weinig boeren kunnen zich chocolade veroorloven en velen hebben het nog nooit geproefd. Meer dan de helft van de cacaoboeren in Ivoorkust leeft onder de wereldwijde armoedegrens en hun landen ontvangen ook bijna niets van de winsten van de industrie.

Nadat de cacaobonen zijn geoogst (64% van alle bonen ter wereld worden geteeld in Afrika, 15% in Zuid-Amerika en 13% in Azië), wordt het grootste deel geëxporteerd naar internationale bedrijven voor de meest winstgevende productiefasen: verwerking, verpakking en detailhandel.

Als de bonen wereldwijd gelijk verdeeld zouden worden, zou Europa 9% krijgen, maar in plaats daarvan importeren we een astronomische 50% van alle cacao ter wereld. Na de productie wordt het grootste deel van de kant-en-klare chocolade ter wereld (75%) door Europa geëxporteerd, hoewel een groot deel hiervan door Europese landen wordt verkocht aan hun buurlanden.

Europa eet meer chocolade dan waar ook ter wereld, namelijk 45%-55% van de wereldproductie, gevolgd door de VS met 18%. Europa eet dus de meeste chocolade en maakt de meeste winst… ondanks het feit dat je hier niet eens cacao kunt verbouwen.

Chocolades koloniale oorsprong

Europeanen hadden geen idee van chocolade vóór de koloniale periode. Cacao groeide oorspronkelijk in Zuid-Amerika, waar het duizenden jaren lang werd geconsumeerd als bittere drank. Europese kolonisten voegden er suiker aan toe, en in het midden van de negentiende eeuw werd er in Groot-Brittannië voor het eerst een vaste stof van gemaakt.

Toen de Europese machten hun greep op de cacao-producerende gebieden zoals Brazilië, Ecuador en Venezuela begonnen te verliezen, drongen ze erop aan om de productie uit te breiden naar Afrika, dat een goed klimaat had om cacao te verbouwen (ook al is het geen inheems gewas) en veel goedkope arbeidskrachten.

Q&A MET EEN EXPERT IN CACAOKOLONIALISME

Dr. MICHAEL EHIS ODIJIE, onderzoeker aan het University College London, is een expert in Afrikaanse studies en heeft gepubliceerd over kinderarbeid en duurzaamheidsregelingen in de cacao-industrie.

Waarom ontvangt Afrika zo weinig winst uit de chocolade-industrie, ondanks dat er de meeste cacao wordt verbouwd?

Het korte antwoord hierop is geschiedenis. Cacaobonen werden geïntroduceerd en gepromoot in West-Afrika tijdens het koloniale tijdperk. Het algemene patroon van het koloniale economische systeem vereiste dat de koloniën grondstoffen verbouwden en ze vervolgens exporteren naar Europa om te worden bewerkt of verwerkt. Toen dit patroon eenmaal vaststond was het moeilijk te veranderen. Afrikaanse bedrijven konden niet concurreren met de multinationale verwerkings- en chocoladeproductiebedrijven in de ontwikkelde wereld.

Vorig jaar was er in Ivoorkust en Ghana een wereldwijde chocoladebijeenkomst. Waren ze aan het protesteren tegen hoe de industrie opereert?

Vorig jaar hebben de Ghanese en Ivoorkust overheidsinstellingen die verantwoordelijk zijn voor cacao (respectievelijk COCOBOD en de Coffee and Cocoa Council) de jaarlijkse partnerschapsbijeenkomst van de World Cocoa Foundation gehouden. De Stichting wordt hoofdzakelijk gecontroleerd en gefinancierd door multinationale chocoladefabrikanten en wordt vaak gezien als louter het rechtvaardigen van eigen werk,  waar multinationals verbaal duurzaamheid ondersteunen maar weinig concrete actie ondernemen. De boycot komt voort uit een al lang bestaand probleem: cacaoboeren worden niet genoeg betaald, ze dekken vaak niet eens de productiekosten, terwijl chocoladeproducenten jaarlijks miljarden winst maken. Boeren lijden onder de belangrijkste kosten van de productie, zowel ecologisch zoals ontbossing en sociaal zoals kinderarbeid en slavernij. Ghana en Ivoorkust zijn steeds actiever geworden in het onderhandelen over de voorwaarden. Ze introduceerden een Leefbaar Inkomen Differentieel (LID), een soort premie om boeren meer te betalen en startten met een actievere inzet voor een ‘oorsprongdifferentieel’, een extra premie die wordt betaald voor cacao uit een bepaald land. De boycot is een poging om te protesteren tegen de weigering van multinationals om deze premies te betalen.

Bestaat er ‘gedekoloniseerde’ chocolade?

Misschien is de meest veelbelovende optie lokale Afrikaanse merken steunen. Rechtstreeks uit Afrika kopen vereenvoudigt het onttrekken van surplus aan de ene kant van de productieketen en de betaling van een eerlijke prijs voor cacao aan de andere kant. Een andere optie is bijvoorbeeld het Europese chocoladebedrijf Fairafric, een Duits-Ghanees bedrijf dat chocolade die volledig in West-Afrika wordt gemaakt, voornamelijk verkoopt in Europese voedingswinkels. De lokale productie van de volledige chocoladereep creëert meer waarde en inkomen per ton voor het land. In tegenstelling tot  multinationals, kan Fairafric de bron van zijn cacao traceren en betaalt het boeren meer. Het omarmt het concept van “het dekoloniseren van cacao”, een uitdrukking die ik vind passen.

Moet Fairtrade meer doen?

Zoeken naar chocolademerken die Fairtrade gecertificeerd zijn of deel uitmaken van andere ethische inkoopinitiatieven kunnen boeren helpen een eerlijke vergoeding te krijgen. Sommige gecertificeerde merken kunnen echter problematisch zijn, zelfs als ze moeite doen. Fairtrade zou verder kunnen gaan door ervoor te kiezen alleen chocolade te certificeren die in Afrika geproduceerd is, door specifieke standaarden te gebruiken en winst te delen met de boeren. Op die manier zouden bedrijven als Fairafric een groter marktaandeel veroveren, wat de weg vrijmaakt voor de oprichting van andere lokale bedrijven in de regio.

U hebt eerder gezegd dat diversificatie weg van cacao beter zou kunnen zijn voor de boeren. Zou dit resulteren in minder chocolade in de wereld?

Als Afrikaanse landen diversifieerden en minder cacao zouden produceren, zou Europa op zoek kunnen gaan alternatieve bronnen voor cacao of naar andere grondstoffen om cacao te vervangen, of een punt bereiken waarop het bereid is om een eerlijke prijs te betalen voor cacao. Ik ben niet bijzonder bezorgd over wat diversificatie in Afrika zou betekenen voor Europa. Het zou kunnen leiden tot een tekort aan chocolade, prijsstijgingen en andere gevolgen. Ik probeer meestal te schrijven vanuit het perspectief van boeren en hun gemeenschappen, en ik geloof dat het gevaarlijk kan zijn om te focussen op wat deze veranderingen voor Europa zouden betekenen.