Laptops: heeft de industrie een herstart nodig?

De laatste jaren zijn technologiebedrijven overspoeld door een golf van publiek wantrouwen. Opmerkelijk genoeg richt de aandacht zich vaker op digitale platforms zoals Facebook of Amazon dan op de fabrikanten van apparatuur. De industrie zit echter vol met dubieuze onderzoekscontracten, agressieve asociale financiering en uitbuiting van werknemers.

Militaire banden

Veel IT-bedrijven zijn marktleider in onderzoek dat overheidstoezicht en militaire vooruitgang mogelijk maakt. HP-E, de business-to-business-vleugel van HP, en sinds 2015 technisch gezien een zelfstandige onderneming, ontving in 2021 twee miljard dollar van de Amerikaanse overheid om AI-gegevensverwerkingssystemen te leveren voor de National Security Agency (NSA). Het bedrijf heeft ook een reeks langlopende contracten met de Israëlische politie en het leger, en speelde een cruciale rol bij de ontwikkeling en het onderhoud van het ‘Bazelsysteem’, het biometrische identificatiesysteem dat op controleposten in de bezette Palestijnse gebieden is geïnstalleerd.

HP is in dit opzicht bepaald geen uitzondering. Onderzoek van de non-profit organisatie “Tech Inquiry” in 2020 bracht aan het licht dat deze praktijken in de hele sector schering en inslag zijn. Bovendien bleek dat dit soort afspraken systematisch onder de radar worden gehouden. Microsoft alleen al heeft 5.000 contracten met Amerikaanse wetshandhavers. Het Amerikaanse leger blijft aandringen op nauwere banden met bedrijven uit Silicon Valley, terwijl Google zich in 2018 tegen de stroom in terugtrok uit een contract voor de ontwikkeling van wapensystemen; een order van het Pentagon. De doorgaans liberale Amerikaanse media omschreven deze onverwachte terugtrekkende beweging als “verraderlijk” en een “nationale veiligheidsbedreiging”. Het ‘verraad’ van Google kwam voort uit een door de werknemers geëiste toezegging om geen wapensystemen te bouwen, een principe dat door beleidsmakers met ongeloof werd ontvangen. Generaal Joseph Dunford vatte de aanpak van het leger netjes samen: “Hé, wij zijn de goeden… Het is voor mij onverklaarbaar dat we geen coöperatieve relatie met de private sector zouden hebben.”

Deze bedwelmende cocktail van morele politieke druk en lucratieve financiële prikkels zal er ongetwijfeld toe leiden dat deze trend zich voortzet. Voor consumenten die niet willen meewerken aan wapenproductie of apparatuur voor staatstoezicht, raden we aan om vooral Dell, HP en Microsoft te vermijden. Ook Samsung heeft een grote defensieafdeling, die wapensystemen levert aan het Turkse leger. Turkije blijft Koerdische groepen binnen zijn grenzen onderdrukken en voert regelmatig aanvallen uit op bases van de Koerdische Arbeiderspartij in Irak en Syrië.

Als je je verre wilt houden van dit soort praktijken, kun je je beter richten op kleinere bedrijven zoals Framework. We vonden geen bewijs van militaire banden voor het in Taiwan gevestigde ASUS en Acer. Voor een groot Amerikaans bedrijf komt Apple beter uit de bus dan de meeste van hun concurrenten. In het onderzoek van Tech Inquiry kwam Apple positief uit de bus omdat het zich onthield van contracten op het terrein van defensie en wetshandhaving.

“Diezelfde CEO, Michael S Dell, betoogde op het Wereld Economisch Forum van Davos in 2019 dat hoge marginale toptarieven ‘nooit hebben gewerkt’ en de economische groei schaden.”

Antisociale financiering

Zoals veel industrieën die worden gedomineerd door grote multinationals, is de IT-sector vergeven van onethische financiële praktijken. Belastingontwijking, monopolisering en buitensporige beloning van CEO’s waren terugkerende thema’s in ons onderzoek, en geen enkel bedrijf bracht het er in dit opzicht bijzonder goed van af. LG was het enige merk dat niet ons lijstje ‘slechtste beoordeling’ belandde, de beklaagdenbank vanwege het waarschijnlijke gebruik van belastingontwijkingsstrategieën. Het bedrijf had weliswaar dochterondernemingen in belastingparadijzen, maar dat betroffen gewone bedrijfstypen met een lager risico. De bedrijven die met afstand het slechtst scoorden, hadden alle hun hoofdzetel in de VS. HP betaalde naar verluidt geen Amerikaanse federale inkomstenbelasting in 2020. Het bedrijf grossiert inmiddels in belastingontduikingclaims tegen zijn wereldwijde dochterondernemingen. Dell gaat prat op een onverbloemd ‘fiscaal efficiënte’ belastingplanningstrategie en betaalde zijn CEO in 2021 in totaal 51 miljoen dollar. Diezelfde CEO, Michael S Dell, betoogde op het Wereld Economisch Forum van Davos in 2019 dat hoge marginale toptarieven ‘nooit hebben gewerkt’ en de economische groei schaden. Gezien het laag ontwikkelde ethisch besef in de volle breedte van de markt is het moeilijk om enthousiaste merkaanbevelingen te formuleren.

De CO2 impact

De wereldwijde IT-industrie produceert jaarlijks 272 miljoen (!) laptops, waarbij de productie van elke laptop verantwoordelijk is voor gemiddeld 331 kg CO2. De dagelijkse uitstoot per hoofd van de bevolking in Nederland bedraagt ongeveer 30 kg per dag, dus dit is ongeveer 11 dagen van je koolstofvoetafdruk, vergelijkbaar met de CO2-uitstoot een vlucht van Amsterdam naar Rome. Emissies worden geproduceerd in elk stadium van de levenscyclus van een laptop: vanaf de winning van grondstoffen, tot de verschillende productiefasen, het vervoer, gebruik en de verwijdering.

De exacte totale koolstofimpact van de IT-sector is moeilijk te bepalen. Het is moeilijk te kwantificeren (deels omdat de industrie relevante gegevens geheim houdt) en schattingen verschillen soms met ordes van grootte. IT is goed voor 2,5% van de wereldwijde uitstoot, maar verminderen de efficiëntiebesparingen die IT mogelijk maakt de totale koolstofvoetafdruk van de wereld? Alleen al door de complexiteit en de centrale rol van IT in de moderne wereld is het moeilijk te zeggen, maar de Jevons paradox of het “rebound-effect” biedt een interessant gedachte-experiment. Zoals bekend, doet de Jevons-paradox zich voor wanneer technologische vooruitgang de CO2-uitstoot en het energieverbruik etc. terugdringt, maar de verminderde gebruikskosten de vraag ernaar doen toenemen. Dat schiet natuurlijk niet: de besparing wordt meteen ongedaan gemaakt, door een toenemend gebruik. Dankzij de vooruitgang op IT-gebied is de energie-efficiëntie in talloze sectoren enorm verbeterd, maar dit heeft vervolgens geleid tot een enorme toename van het gebruik. Technologische vooruitgang maakt gegevens goedkoper, communicatie sneller en hardware krachtiger. Mensen en bedrijven verbruiken vervolgens meer gegevens en communiceren meer, en de industrie bedenkt steeds complexere producten en diensten, die worden verkocht onder het mom van ‘meer efficiëntie’. Daarom zal het beheersen van de vraag cruciaal zijn als de mensheid wil profiteren van het CO2-besparende potentieel van IT. Voor individuele consumenten is de belangrijkste conclusie: koop minder en haal zoveel mogelijk levensjaren uit elk product. Het productiestadium legt van de hele levenscyclus het grootste beslag op de hulpbronnen. Krachtiger laptops van hogere kwaliteit kunnen een iets hogere productie-voetafdruk hebben, maar dit wordt vaak teniet gedaan door hun langere levensduur. Het kopen van refurbished of tweedehands zal altijd de minst ‘vervuilende’ optie blijven. De vraag naar de repareerbaarheid van laptops is bij aanschaf dus hoogst relevant.

Beoordelingen van laptops

Ethical Consumer beoordeelt uiteenlopende consumentenproducten op hun maatschappelijke impact. Ze doen dat al ruim dertig jaar en hebben daar een gedetailleerde methodiek voor ontwikkeld. Standaard krijgen bedrijven 7 punten op een schaal van 10. Bij positieve producteigenschappen zoals een langere levensduur, een eerlijk bedrijfsethos of een duurzame certificering kan een product, merk of bedrijf maximaal 10 punten krijgen. Wanneer een bedrijf slecht scoort op bepaalde aspecten gaat er een half punt (aangegeven met een ●) af of een kwart punt (aangegeven met een ○). Staat er niets in een vakje, dan is dat juist goed.

Bij de kolom pluspunten is het tegenovergesteld. Een zwart sterretje in de kolom bedrijfsethos betekent een half punt erbij, een transparant sterretje een kwart punt. En het getal in de kolom productduurzaamheid geeft het aantal pluspunten weer voor uiteenlopende aspecten variërend per productsector. 

Onderstaande tabel geeft de in december 2022 beoordeelde laptops weer, inclusief beste koop (best buys) en aanbevolen koop (recommended buys). Best Buys worden bepaald door de redactie van Ethical Consumer op basis van het onderzoek dat ze heeft uitgevoerd, het scoresysteem en het unieke inzicht in de zaken. Meestal is dit het merk (of zijn dit de merken) die bovenaan de lijst staan. Soms scoort een ethisch bedrijf dat echt innovatief is minder goed op het rigide scoresysteem. Ethical Consumer gebruikt de rubriek Best Buy en Aanbevolen koop om dit onderscheid te erkennen. Maar een product kan sowieso niet als Beste Koop uit de bus komen als het het slechtst scoort wat betreft Supply Chain Management; het kan dan nog wel een Aanbevolen merk zijn.

Bedrijven achter de merken

Framework Computer Inc biedt een innovatief alternatief voor het conventionele laptopontwerp. Elk belangrijk onderdeel is gemakkelijk te bereiken en te vervangen, en het bedrijf biedt via zijn site gratis reparatiegidsen en reserveonderdelen op voorraad. Dit staat in schril contrast met Apple MacBooks, waarvan de belangrijkste onderdelen hermetisch dichtgesoldeerd zijn.

De branding van Framework spreekt een technisch onderlegd publiek aan en het onderhoudt een gemeenschapsforum waarin consumenten worden aangemoedigd om feedback te geven over het ontwerp en nieuwe ontwerpontwikkelingen. Deze open dialoog geldt echter niet voor de financiën. Het bedrijf publiceert zeer summer financiële rapportages, de bedrijfsstructuur wijst op het mogelijke gebruik van belastingontwijkingsstrategieën, en het is een veeg teken dat Framework ons verzoek om gedetailleerde rapportage of beleid afgewezen. Bij gebrek aan openbaar beschikbare gegevens scoorde het bedrijf zodoende slecht in onze categorieën milieu, toeleveringsketen en fiscaal gedrag. Hoewel dit gebrek aan transparantie teleurstellend is, verdient het innovatieve potentieel van het product van Framework nog steeds onze aanbeveling. Interessant is dat het misschien ook een bredere verschuiving in de industrie in de richting van vervangbaarheid en repareerbaarheid stimuleert. HP, Dell, LG en Samsung hebben sindsdien enkele gemakkelijk repareerbare en upgradebare modellen uitgebracht, en wij hebben goede hoop dat deze trend zich zal voortzetten.

Lenovo heeft met bijna 25% in 2022 het grootste marktaandeel voor laptops ter wereld. De afgelopen twintig jaar heeft de Chinese reus zich uitgebreid met de overname van mobiele telefoons van Motorola, computers van Fujitsu en de pc- en serveractiviteiten van IBM. Lenovo werd er in 2021 door Chinese nationalisten van beschuldigd zijn wortels als staatsbedrijf te zijn vergeten, wat erop wijst dat zijn wereldwijde successen tot enige binnenlandse wrevel hebben geleid.

Microsoft en Apple kennen we als twee giganten van de ‘big five’ van Silicon Valley op de laptopmarkt. Beide bedrijven, die in het midden van de jaren ’70 werden opgericht, waren de pioniers van de moderne personal computing en hun hardware- en softwareaanbod domineert de sector nog steeds. Deze prominente aanwezigheid in de publieke belangstelling heeft wellicht een grondige duurzaamheidsrapportage gestimuleerd, want beide kregen onze beste beoordeling voor hun beleid inzake conflictmineralen, giftige chemicaliën, klimaatverandering en milieurapportage.

VUISTREGELS

Wat te kopen

Is het tweedehands of refurbished? Het grootste deel van de ecologische voetafdruk van een laptop komt voort uit de productie ervan, dus de levensduur moet idealiter zo lang mogelijk worden verlengd.

Is hij te repareren en te upgraden? Kijk voor een door de gebruiker vervangbare batterij als een absoluut minimum, en idealiter vervangbare opslag drive en RAM ook. IFixit heeft populaire laptopmodellen gerangschikt naar repareerbaarheid. Als het gaat om duurzaamheid, betekenen lagere prijzen vaak een slechtere bouwkwaliteit, dus betalen voor een ‘business class’ laptop kan op de lange termijn geld besparen en de planeet helpen.

Is hij TCO-gecertificeerd? Het TCO-gecertificeerde label garandeert dat het model de milieu- en maatschappelijke impact heeft gereduceerd gedurende de hele levenscyclus, van productie tot de verwijdering. Gebruik hun online productzoeker om te zien of een laptop model het TCO-gecertificeerde label heeft.

Wat niet te kopen

Doet het merk aan greenwashing en social washing? Onze beoordelingen  voor milieurapportage, giftige chemische stoffen, supply chain management en conflict mineralen hebben betrekking op de materialen en arbeid die in uw laptop zijn geïnvesteerd.

Is het moederbedrijf van het merk schuldig aan ethisch dubieuze praktijken? Kijk naar het financiële gedrag van een bedrijf, politieke betrokkenheid, en deelname aan militaire en wetshandhaving contracten.

RUAIRIDH FRASER en TOM BRYSON onderzoeken de ethiek van laptopbedrijven. Dit artikel is een vertaling uit het tijdschrift van Ethical Consumer, 199, nov/dec. 2022