‘Duurzaamheid’ is een alomtegenwoordig containerbegrip. Je kunt het zo gek niet bedenken of er kleeft wel een duurzaamheidsclaim aan een product, bedrijf of dienst. Denk aan al die e-mailtekstjes (‘Bezint eer gij print’), denk aan de boodschappentas met de aansporing ‘Gebruik mij opnieuw’, denk aan de oproep om je autobanden op te pompen en je koelkastdeur goed te sluiten, of denk aan het label in je kleding met het 30-graden-wasvoorschrift, want jij wilt toch ook duurzaam…etc. Ook zijn er tal van claims van bedrijven die beweren toe te werken naar duurzaamheid, zoals Tony’s Chocolonely dat al ruim een decennium op weg is naar ‘100% slaafvrij’ of het relatief nieuwe label ‘On the way to planet proof’. Ook Conimex Kroepoek is volgens een kreet op de verpakking ‘Op weg naar duurzaam!’ Deze producten, of de bedrijven en marketeers daarachter, zeggen dus feitelijk dat hun product nu nog niet duurzaam is, maar het wel gaat worden. Ooit. Althans, dat is de ambitie. Conimex schrijft op de kroepoek-webpagina:

Helaas is het niet makkelijk om kroepoek helemaal duurzaam te produceren.

Voor de goede verstaanders is het even onthullend als eerlijk.
De jungle aan claims, via labels en vinkjes, onderstreept de actualiteit en urgentie van duurzame productie. Geen bedrijf kan er nog omheen. Maar tegelijk duizelt het de consument. Welke claims zijn terecht? Wie ziet erop toe? Wie kun je geloven? 

Wat gaat er mis?

In beleid, gesprekken, onderzoek, marketing en andere zaken gerelateerd aan duurzaamheid gaat steeds een aantal dingen fout:

Duurzaamheid is vaak niet uitnodigend

Het klinkt vaak als een nare echo van Remkes’ inmiddels gevleugde uitspraak: ‘Niet alles kan’. We mogen geen vlees meer eten, niet meer vliegen, enzovoorts, enzovoorts. En let op: zodra duurzaamheid wél aantrekkelijk en uitnodigend wordt gepresenteerd, blijkt die claim (meestal) niet terecht. Neem elektrische auto’s. Die stoten veel minder broeikasgassen uit dan conventionele brandstofauto’s, maar zijn daarmee nog niet duurzaam. Auto’s blijven immers energieslurpende apparaten en de gevolgen van mijnbouw zijn bij elektrische auto’s veel groter dan bij ‘gewone’ brandstofauto’s.
Voor een leefbare aarde, waarbij alles en iedereen wint aan kwaliteit van leven, is een vèrgaande verandering van leefstijl nodig. Zo’n andere way of life vraagt radicale keuzes waar je op het eerste gezicht misschien even voor terugschrikt; maar bij nader inzien blijkt deze levensstijl bijzonder uitnodigend. Het is een leefstijl waarin je bewust kiest om minder te werken, waardoor je meer tijd en minder haast hebt, en tegelijkertijd meer aandacht hebt voor anderen en voor je omgeving. Je ervaart meer rust en ontspanning; je benut je talenten in en om je huis of bij andere activiteiten naast je betaalde baan. Dit uitnodigende perspectief is een vergezicht van hoop. Het zijn geen dagdromen, maar inzichten gebaseerd op kennis van topwetenschappers. Via dit platform willen we zo’n uitnodigend perspectief nader verkennen.

Veel definities van duurzaamheid zijn niet holistisch

Duurzaamheid gaat vaak over zaken of mensen ver van ons bed. Denk aan de cacaoslaaf van Tony’s Chocolonely, de garnalenvisser van Conimex, denk aan toekomstige generaties die de gevolgen van klimaatverandering het hardst zullen voelen of aan de sterfte van zeldzame dieren- en plantensoorten waarvan we het bestaan niet eens afwisten. Zelden of nooit gaat duurzaamheid over onszelf. Het kan soms lijken alsof de vraag naar duurzaam handelen nauwelijks raakt aan ons doen en laten als Nederlander, (wereld)burger, ouder, kind, buur, consument of werknemer.
Maar echte duurzaamheid gaat over recht doen aan alles wat leeft: de aarde, de ander én jezelf. In de waan van de dag draait duurzaamheid nog te veel om datgene wat kan voortduren. Blijft het klimaat beheersbaar? Gaan andere mensen niet dood? Kan ons economisch handelen voortduren? Maar vergis je niet: échte duurzaamheid, of liever rechtvaardigheid, draait niet alleen maar om People (lees: de ander), Planet en Profit. Profit, winst, is hooguit een middel, of instrument. Uiteindelijk draait het om kwaliteit van leven. Het goede zoeken en recht doen aan alles wat en iedereen die leeft. Wij spreken daarom zelf liever van rechtvaardigheid in plaats van duurzaamheid. Als we het goede zoeken en rechtvaardig handelen dan is een leefbare planeet een natuurlijke resultante.

Klimaatbewustzijn is nog geen garantie voor duurzaam gedrag

Vaak heb je geen idee wat je moet doen, of wat goed is. Er zijn onder andere veel tegenstrijdige geluiden. De één zegt dat een elektrische auto duurzaam is; de ander weerspreekt dat juist. Je hebt geen idee wie gelijk heeft, want een goede onderbouwing gebaseerd op een toekomstbestendige en wetenschappelijk onderbouwde visie heb je niet zomaar paraat. Als je niet weet wie er gelijk heeft, ben je al snel geneigd om maar het verhaal te kiezen dat je het meest geloofwaardig overkomt. Of het verhaal dat je het beste uitkomt. Vervolgens denk je dat met een paar extra zonnepanelen en een elektrische auto alles is opgelost en dat je ‘best wel duurzaam’ leeft. Door je selectief een paar duurzame gedragingen aan te meten, kun je jezelf tevens voorhouden dat andere vervuilende activiteiten nog wel kunnen worden getolereerd, in je leefstijl. Zo kan het gebeuren dat klimaatbewuste mensen doorgaans vaker vliegen en de auto pakken voor korte ritjes dan mensen die niet klimaatbewust zijn. Klimaatbewustzijn is dus nog geen garantie voor duurzaam gedrag. Op dit platform beoordelen we tal van producten op hun maatschappelijke impact om in de breedte een beeld te krijgen van duurzaamheid… of liever: rechtvaardigheid.

In dit dossier gaan we in uiteenlopende artikelen in op de vraag wat duurzaamheid (of rechtvaardigheid) inhoudt, en welke vragen dat stelt aan onze leefstijl. -We kijken in idealistische zin naar een samenleving waarin het leven gedeeld wordt, maar ook heel concreet en pragmatisch waar je dan op moet letten, als het gaat over duurzaamheid.

1. Bijlo, E. (2021). Consument als troefkaart voor het klimaat. Trouw, 14 augustus, p. 26. Online: https://www.trouw.nl/duurzaamheid-economie/onze-levensstijl-moet-anders-om-het-klimaat-te-redden-maar-hoe-gooien-we-het-roer-om~b86b43a4/